Tętniak aorty: przyczyny, symptomy i terapia

Poszerzenie aorty o ponad 50% jej standardowego wymiaru to tętniak aorty. Z wiekiem wzrasta częstość występowania tego schorzenia. Tętniaki mają tendencję do rozszerzania się i pękania, co stanowi stan zagrożenia życia, wymagający natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Czym jest tętniak aorty i jakie są jego przyczyny? Tętniak aorty brzusznej Bydgoszcz – sprawdź gdzie leczyć.

Czym jest aorta a czym tętniak?

Aorta pełni rolę głównej tętnicy w organizmie człowieka. Jest to naczynie, przez które krew jest pompowana przez lewą komorę serca, aby dotrzeć do wszystkich narządów i tkanek organizmu. Anatomia aorty przypomina hak albo uchwyt parasola opartego o ziemię. Składa się z aorty wstępującej, łuku aorty oraz aorty zstępującej.

Tętniak to fragment tętnicy, w którym jej światło poszerza się o więcej niż 50% w stosunku do standardowej wartości. U zdrowych dorosłych średnica aorty w okolicach serca zwykle nie przekracza 40 mm, a maleje w miarę oddalania się od serca. Wpływ na średnicę aorty mają różnorodne czynniki, w tym wiek, płeć, rozmiary ciała (wzrost, masa i powierzchnia ciała) oraz ciśnienie tętnicze. Średnica aorty zwiększa się stopniowo wraz z wiekiem, średnio o 0,9 mm u mężczyzn i 0,7 mm u kobiet na każdą dekadę życia. To naturalny proces starzenia się, który powoduje powolne rozszerzanie się aorty oraz utratę jej elastyczności, razem z wzrostem ciśnienia tętniczego. Jednak w niektórych przypadkach dochodzi do nadmiernego poszerzenia się aorty, przekraczając 50% normy dla danego odcinka, co prowadzi do powstania tętniaka. Z czasem tętniak może rosnąć, co stanowi potencjalne zagrożenie życia. Duże tętniaki rosną szybciej niż te mniejsze.

Tętniaki aorty mogą mieć różne przyczyny, najczęściej związane z:

• miażdżycą
• zmianami degeneracyjnymi ściany naczyń związanymi z zaburzeniami genetycznymi
• zmianami zapalnymi w przebiegu chorób autoimmunologicznych
• infekcjami

Jak dzielimy tętniaki?

Tętniaki aorty można sklasyfikować ze względu na ich kształt, budowę ściany oraz umiejscowienie.

Pod względem kształtu rozróżniamy:

• tętniaki workowate
• tętniaki wrzecionowate.

Pod względem budowy ściany dzielimy je na:

• prawdziwe tętniaki (gdzie cała ściana naczynia ulega wybrzuszeniu)
• tętniaki rzekome (gdzie część warstw ściany pęka i wypukla się cienka warstwa)
• pozostałe

Podział ze względu na umiejscowienie obejmuje:

• tętniaki aorty brzusznej
• tętniaki aorty piersiowej
• tętniaki piersiowo-brzuszne.

Jak często występują tętniaki aorty?

Częstość występowania tętniaków aorty wzrasta wraz z wiekiem. W krajach rozwiniętych, w tym w Polsce, choroba ta staje się coraz powszechniejsza w związku ze starzeniem się populacji. Poza wiekiem (powyżej 55. roku życia, ze szczytem zachorowań w okolicach 80. roku życia), czynnikami ryzyka tętniaka aorty są:

• płeć męska
• obciążenie rodzinne
• palenie papierosów
• obecność miażdżycy w innych naczyniach
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
• nadciśnienie tętnicze
• hipercholesterolemia
• choroby naczyń obwodowych
• choroba niedokrwienna serca.

Badania genetyczne wykazały, że tętniaki aorty mają podłoże genetyczne, związaną z mutacjami na chromosomie 9p21. Częściej występują u osób rasy białej.

Tętniaki aorty brzusznej stanowią większość wszystkich przypadków. Ich częstość wzrasta wraz z wiekiem, stwierdza się je u 4,4% populacji po 40. roku życia, częściej u mężczyzn niż u kobiet. W ostatnich dwudziestu latach odnotowano zmniejszenie występowania tętniaków aorty brzusznej. Tętniaki te występują często u osób chorych na chorobę niedokrwienną serca oraz na miażdżycę tętnic kończyn dolnych.

Tętniaki aorty piersiowej stanowią 6–8% wszystkich przypadków tętniaków. Są one równie częste u obu płci, a w 60% przypadków dotyczą aorty wstępującej.

Jakie są objawy pęknięcia tętniaka?

Pęknięcie tętniaka to stan krytyczny dla życia. U osób z diagnozą tętniaka aorty może nastąpić jego nagłe pęknięcie, zwłaszcza w przypadku większych zmian. Objawy pęknięcia tętniaka aorty obejmują silny, rozdzierający ból w klatce piersiowej lub jamie brzusznej, nagłe pogorszenie stanu ogólnego oraz narastające symptomy wstrząsu, takie jak przyspieszony rytm serca (tachykardia), spadek ciśnienia krwi, zaburzenia świadomości, utrata przytomności.

Tętniak aorty piersiowej może pęknąć w różnych miejscach:

• do opłucnej (zazwyczaj lewej), co powoduje nasilającą się duszność i kaszel
  do śródpiersia lub worka osierdziowego, co skutkuje szybko narastającą tamponadą serca, objawiającą się wypełnionymi żyłami szyjnymi, szybkim tętnem, bólem w klatce piersiowej
  do przełyku (rzadziej), co prowadzi do groźnych krwawień z przewodu pokarmowego.

Tętniaki aorty brzusznej mogą pęknąć w różne miejsca:

• do przestrzeni zaotrzewnowej, co wywołuje charakterystyczny zespół objawów obejmujący nagły, silny ból w jamie brzusznej i okolicy lędźwiowo-krzyżowej, wstrząs oraz krwiaka krocza i moszny
• do jamy otrzewnej, co skutkuje bólem brzucha, objawami wstrząsu i zwiększeniem obwodu brzucha·       do dwunastnicy (rzadziej), co powoduje znaczne krwawienie z przewodu pokarmowego.

Podczas badania lekarskiego, tętniaki aorty piersiowej rzadko wykazują jakiekolwiek odstępstwa od normy. W niektórych przypadkach mogą powodować zmiany w osłuchiwaniu nad zastawką trójdzielną i aortalną. Lekarz może wykryć palpacyjnie (poprzez dotyk) tętniaka aorty brzusznej o średnicy przekraczającej 5 cm. Tętniak często bywa bolesny, szczególnie gdy szybko się powiększa. Podczas osłuchiwania brzucha stetoskopem, może być słyszalne szmery nad aortą brzuszną.

Co zrobić w przypadku wystąpienia objawów tętniaka aorty?

W przypadku podejrzenia tętniaka aorty należy natychmiast skonsultować się z lekarzem rodzinnym i przeprowadzić badania diagnostyczne. Szybkie rozpoznanie pozwala ocenić ryzyko i podjąć właściwe leczenie.

W przypadku nagłego pogorszenia się stanu zdrowia i silnego bólu u pacjenta z rozpoznanym tętniakiem aorty (podejrzenie pęknięcia tętniaka) konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego. Pęknięcie tętniaka aorty wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.

Tętniak aorty (brzusznej) Bydgoszcz – rozpoznanie

Rozpoznanie tętniaka aorty często następuje przypadkowo w trakcie wykonywania innych badań obrazowych, które zostały zlecone z powodu różnych wskazań, na przykład podczas rutynowych kontroli pracowniczych lub w wyniku diagnostyki innej choroby, takiej jak miażdżyca.

Podstawowymi metodami diagnostycznymi w podejrzeniu tętniaka aorty są badania takie jak:

• RTG klatki piersiowej, na którym można zaobserwować poszerzenie aorty piersiowej, echokardiografia, która umożliwia ocenę stanu aorty, zwłaszcza w przypadku podejrzenia tętniaka aorty wstępującej i łuku,
• oraz USG jamy brzusznej, będące podstawową metodą wykrywania tętniaków aorty brzusznej.
• angiografia tradycyjna lub angio-TK pozwala szczegółowo ocenić wielkość i zakres tętniaka oraz jego relacje anatomiczne z sąsiednimi strukturami.
• angio-MR to kolejna metoda oceny tętniaka, stosowana w przypadku niemożności wykonania angio-TK. Aortografię przeprowadza się u wybranych pacjentów przed procedurami wewnątrznaczyniowymi. W zależności od rozmiaru zidentyfikowanej zmiany, tętniak aorty podlega obserwacji lub pacjent jest kierowany do specjalistycznego ośrodka chirurgii naczyniowej.

W przypadku bezobjawowych tętniaków aorty piersiowej zaleca się wykonanie angio-TK lub angio-MR 6 miesięcy po ich wykryciu, a następnie kontrolę co 12 miesięcy lub co 6 miesięcy w przypadku znacznego wzrostu średnicy tętniaka. Częstotliwość kontroli tętniaków aorty brzusznej zależy od ich rozmiaru, przy czym większe tętniaki wymagają częstszych badań kontrolnych.

Tętniak aorty – metody leczenia

W przypadku leczenia tętniaka aorty kluczową rolę odgrywa eliminacja czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, zwłaszcza rzucenie palenia tytoniu oraz skuteczna kontrola ciśnienia tętniczego. Przed rozpoczęciem terapii tętniaka aorty niezbędna jest również ocena stanu serca pod kątem choroby niedokrwiennej i ewentualne podjęcie odpowiedniego leczenia.

Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie leków z grupy β-blokerów. Regularne przyjmowanie tych leków doustnie spowalnia tempo wzrostu tętniaków aorty brzusznej o średnicy większej niż 4 cm, jednak nie ma wpływu na częstość występowania pęknięć. Wskazane jest również leczenie farmakologiczne u pacjentów z tętniakiem aorty piersiowej oraz zespołem Marfana, gdzie lekarz może zalecić stosowanie leków takich jak Losartan.

Leczenie operacyjne – tętniak aorty brzusznej Bydgoszcz

Główną metodą terapeutyczną jest leczenie operacyjne. Zwykle zabieg polega na usunięciu zmienionego chorobowo fragmentu aorty i wszczepieniu protezy naczyniowej (sztucznego fragmentu aorty) w miejsce tętniaka. Decyzję o przeprowadzeniu operacji podejmuje lekarz w konsultacji z pacjentem, uwzględniając rozmiary tętniaka, jego postęp, obecne objawy oraz stan zdrowia pacjenta (na przykład ewentualną dysfunkcję zastawki aortalnej, zespół Marfana, planowaną ciążę). Zwykle operacja jest zalecana w przypadku bezobjawowych dużych tętniaków (powyżej 55 mm lub 60 mm), szybko rosnących tętniaków (≥5 mm w ciągu 6 miesięcy lub ≥7 mm w ciągu roku) oraz wszystkich objawowych lub pękniętych tętniaków. Po operacji zaleca się regularne kontrole za pomocą USG lub TK co 5 lat.

Innym podejściem terapeutycznym jest wewnątrznaczyniowe wszczepienie stentu, czyli procedura małoinwazyjna, polegająca na implantacji sprężyny stabilizującej ścianę aorty za pomocą specjalnego cewnika wprowadzanego przezskórnie do naczyń. W przypadku tętniaków aorty piersiowej ta metoda może być stosowana, natomiast w przypadku tętniaków aorty brzusznej jest zarezerwowana dla pacjentów, u których operacja wiąże się z dużym ryzykiem lub jest niemożliwa. Po procedurze konieczna jest regularna kontrola celem wykrycia ewentualnego dalszego wzrostu tętniaka.